Λύκε, λύκε είσαι εδώ;

Με πλησίασε χθες στην τάξη ο μικρός μου Τζ. και μου είπε πως ένα κλαδί που είχε κρεμάσει ψηλά μια δασκάλα ήταν πολύ τρομαχτικό γιατί κάνει τους ανθρώπους να κάνουν ¨αααααααα!!!!!!¨ Γέλασα με τον ευρηματικό του τρόπο να μου περιγράψει γιατί είναι τρομαχτικό. Το περιστατικό μου έδωσε αφορμή να σκεφτώ συγκεκριμένα πράγματα που τρομάζουν τα παιδιά, ταινίες, βιβλία και ούτω καθεξής.

Οι περισσότεροι θα είστε εξοικειωμένοι αν είστε γονείς ή θα θυμάστε σίγουρα την τραγική και βίαιη σκηνή που ο λύκος τρώει την γιαγιά και την Κοκκινοσκουφίτσα λίγο αργότερα, για να διασωθούν στη συνέχεια από τον κυνηγό που είτε τον σκοτώνει με τσεκούρι ή του ανοίγει την κοιλιά με ένα μαχαίρι (εκδοχές της ίδιας ιστορίας.) Αν δεν σας έλεγα πως είναι παιδικό παραμύθι θα μπορούσε κάλλιστα να είναι σενάριο splatter ταινίας. Και δεν είναι μόνο ο κακός λύκος.

Στις παιδικές ιστορίες υπάρχουν εκπροσωπήσεις του κακού σε μεγαλύτερο και πολυπλοκότερο βαθμό; η κακιά και δολοπλόκα μητριά της Χιονάτης, η καταπιεστική και άξια καταγγελίας για ενδοοικογενειακή βία μητριά της Σταχτοπούτας, η παμπόνηρη αλεπού που τρώει τον αθώο Gingerbread man, δράκοι, μάγοι, στοιχειά, και άλλα σκοτεινά πλάσματα.

Ας κάνουμε όμως ένα βήμα πίσω. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι το να διαβάζεις σε παιδιά προσχολικής ηλικίας βοηθάει στη δημιουργία γλωσσικών ικανοτήτων, δραστηριοποιεί την σκέψη και τη φαντασία τους, συντελεί στην αύξηση του λεξιλογίου τους ενώ έχει παρατηρηθεί πως τα παιδιά που ‘εκτίθενται’ στο διάβασμα πριν την σχολική ηλικία, έχουν περισσότερες πιθανότητες να τα πάνε καλά σε όλους τους τομείς της σχολικής τους εκπαίδευσης.

Οι περισσότεροι νομίζω θα συμφωνούσαν πως το να ενθαρρύνεις το παιδί να μιλήσει για τους χαρακτήρες του βιβλίου, να περιγράψει την ιστορία με δικά του λόγια, να συζητήσει για τα πιθανά προβλήματα/διλλήματα των ηρώων και τις αποφάσεις που καλούνται να πάρουν, διευκολύνει την ικανότητα του να εκφράζεται και να κατανοεί καλύτερα τα συναισθήματα του.

Παρόλα αυτά, τα πράγματα μοιάζουν λιγότερα ξεκάθαρα για αρκετούς γονείς όταν τίθεται το φλέγον ερώτημα ‘Μπορώ/Πρέπει να διαβάζω τρομαχτικές ιστορίες στο παιδί μου;’ Η ίδια η ιδέα του να ‘εκθέσεις’ ένα μικρό παιδί σε καταστάσεις δύσκολες (θάνατος, τιμωρία, εκδίκηση, εξαπάτηση κα) μοιάζει σε πολλούς τρομαχτική από μόνη της.

Θεωρητικοί της προσχολικής ηλικίας πιστεύουν πως επιτρέποντας στο παιδί να φοβάται σε ένα ασφαλές περιβάλλον μπορεί να ειδωθεί ως μια καίρια, θετική καμπή στην εκπαίδευση και μάθηση του. Οι Sipe και Mcguire (2006) υποστηρίζουν ότι τα παιδιά, μέσω της ενεργής συμμετοχής που έχουν στις ιστορίες (συνδέονται με καταστάσεις γνώριμες σε αυτά, προβλέπουν την τροπή και την εξέλιξη της ιστορίας, εκφράζουν την ικανοποίηση και τις προσδοκίες τους) μαθαίνουν να αντιστέκονται και να ‘διαβάζουν τον κόσμο’ πέρα από τις λέξεις (Freire, 1987).

Όταν η πραγματικότητα της ιστορίας είναι πολύ οδυνηρή, τα παιδιά αναπτύσσουν μια αντίσταση σε αυτήν που ξεπερνάει την απλή δυσαρέσκεια ‘δεν μου αρέσει αυτό που έπαθε το κοριτσάκι με τα σπίρτα’ , προσφέροντας έτσι πρόσφορο έδαφος για τη δημιουργία μιας βαθύτερης κατανόησης και πιο προσεχτικής ερμηνείας της κατάστασης. ‘Ο φόβος είναι μια φυσική αντίδραση’ λέει η ψυχολόγος Emma Kenny (2016). Κατά την διάρκεια μιας τρομαχτικής ιστορίας, το παιδί έχει τον απόλυτο έλεγχο απέναντι στο φόβο που νιώθει (μπορεί όποτε θέλει να σταματήσει την ιστορία). Αυτό συμβάλλει στην σφυρηλάτηση της αντοχής του απέναντι σε τρομαχτικές καταστάσεις και του μαθαίνει πώς να έρχεται αντιμέτωπο με τους φόβους του.

Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν, όταν διαβάζεις μια τρομαχτική ιστορία με τα παιδιά, να τους δίνεις τον χρόνο να επεξεργαστούν και να ανταποκριθούν σε ότι βλέπουν, κάνοντας ερωτήσεις για το πώς μπορεί να νιώθουν οι ήρωες της ιστορίας και πως νιώθουν τα ίδια για αυτό.

Η σημαντική διαφορά με τις ταινίες είναι πως εκεί προβάλλονται έτοιμες εικόνες που δεν μπορούν ίσως ακόμα να φιλτραριστούν από ένα μικρό παιδί (στο παραμύθι θα σου πω ότι ο κυνηγός σκότωσε τον λύκο για να σώσει την γιαγιά και την Κοκκινοσκουφίτσα αλλά στην ταινία αναγκαστικά θα σου δείξω με κάθε γραφικότητα πως το έκανε).

Τέλος, οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και όσοι ασχολούνται και φροντίζουν παιδιά, γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα το παιδί τους και ως ποιο βαθμό μπορεί να ανταποκριθεί και να ανταπεξέλθει, κάνοντας έτσι τις κατάλληλες επιλογές βιβλίου.

Παρόλα αυτά να θυμάστε το επιχείρημα αυτών που πιστεύουν πως στο κατάλληλο περιβάλλον, η από νωρίς έκθεση σε τρομαχτικές ιδέες μπορεί να είναι συναρπαστική, αστεία και πολύ εποικοδομητική.

‘Συχνά τυλίγουμε τα παιδιά με βαμβάκι. Το ρίσκο και ο φόβος είναι πράγματα που χρειαζόμαστε στην παιδική ηλικία. Οι άνθρωποι που παίρνουν ρίσκα, μακροπρόθεσμα τα καταφέρνουν καλύτερα από εκείνους που φοβούνται να ρισκάρουν.. Και πώς να νιώσει κανείς ασφαλής και προστατευμένος αν δεν ξέρει πως είναι να φοβάται; Οτιδήποτε σου δίνει ένα μεγάλο εύρος συναισθημάτων σε ένα ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον, είναι φανταστικό’

Kenny, 2016